Prebiotyki, postbiotyki i lizaty – siła nowoczesnej pielęgnacji skóry

Czym jest mikrobiom skóry i mikrobiota skórna?

Mikrobiota skórna to złożony ekosystem mikroorganizmów, który obejmuje bakterie, grzyby, wirusy i roztocza bytujące na powierzchni skóry. W literaturze naukowej często używa się również terminu mikrobiom, który odnosi się do całego zestawu genów tych mikroorganizmów. Choć oba pojęcia są ze sobą powiązane, mikrobiota oznacza same organizmy, a mikrobiom – ich materiał genetyczny. Zawiera on wszystkie informacje niezbędne do funkcjonowania, namnażania i interakcji tych mikroorganizmów ze środowiskiem skóry.

Ten niewidoczny ekosystem pełni funkcję biologicznej tarczy. Pomaga utrzymać równowagę ochronną skóry, wspiera jej odporność i chroni przed drobnoustrojami chorobotwórczymi. Każdy człowiek ma unikalny skład mikrobioty, który zależy od wieku, stylu życia, pielęgnacji i środowiska.

Zaburzenie tej równowagi – na przykład w wyniku niewłaściwej pielęgnacji, stresu czy nieodpowiedniej diety – może prowadzić do suchości, podrażnień, niedoskonałości i uwrażliwienia skóry z osłabioną barierą hydrolipidową. Dlatego nowoczesne kosmetyki coraz częściej bazują na składnikach, które wspierają mikrobiotę skóry – takich jak prebiotyki, postbiotyki i probiotyczne lizaty oraz fermenty, pomagające utrzymać jej naturalną odporność.

Czym różnią się probiotyki, prebiotyki, synbiotyki i postbiotyki?

Producenci coraz częściej opracowują formuły wykorzystujące biotechnologicznie aktywne składniki, które wzmacniają naturalne mechanizmy obronne skóry. Wśród nich szczególne miejsce zajmują prebiotyki, postbiotyki oraz składniki pochodzenia probiotycznego – choć wszystkie wspierają mikrobiotę skóry, różnią się pochodzeniem, sposobem działania i zakresem efektów biologicznych.

Probiotyki

Probiotyki to mikroorganizmy o udokumentowanym, korzystnym wpływie na zdrowie człowieka. Zgodnie z definicją WHO są to żywe mikroorganizmy, które – podane w odpowiednich ilościach – wspierają zdrowie gospodarza. W kosmetologii jednak nie stosuje się obecnie probiotyków w formie żywych kultur, lecz pochodne szczepów probiotycznych, takie jak lizaty, filtraty lub bakterie tyndalizowane (czyli unieszkodliwione termicznie). Takie formy zachowują właściwości biologicznie czynne, wspierające procesy regeneracji i równowagi mikrobiologicznej skóry, a jednocześnie są całkowicie bezpieczne i stabilne w recepturach. Najczęściej wykorzystywane są pochodne szczepów Lactobacillus, Bifidobacterium oraz Bacillus.

Prebiotyki

Prebiotyki działają inaczej – stanowią źródło energii i substratów odżywczych dla korzystnych bakterii bytujących na skórze. Najczęściej są to związki cukrowe, takie jak inulina, oligosacharydy czy trehaloza, które wspierają rozwój mikroorganizmów nie stymulując przy tym bakterii patogennych. W kosmetykach stosuje się je m.in. w formułach przeznaczonych dla dorosłych o cerze wrażliwej lub odwodnionej.

Synbiotyki

Synbiotyki to połączenie prebiotyków i probiotyków, które działają synergicznie, wspierając naturalny mikrobiom człowieka i jego równowagę. Ich celem jest jednoczesne dostarczenie bioaktywnych składników będących „pokarmem” dla mikroorganizmów (prebiotyków) oraz samych mikroorganizmów (probiotyków). Dzięki temu synbiotyki mogą skuteczniej wspierać mikrobiom i szybciej przywracać jego równowagę – zwłaszcza gdy organizm jest osłabiony po chorobie.

Warto jednak pamiętać, że w kosmetykach nie stosuje się żywych probiotyków, a więc klasyczne synbiotyki w takiej formie są niemożliwe do zastosowania na skórze. Mimo to kosmetyki mogą zawierać prebiotyki i pochodne probiotyków, które wspierają mikrobiom skóry w sposób pośredni. Dlatego dla holistycznej pielęgnacji warto sięgać również po produkty spożywcze zawierające synbiotyki – wspierając mikrobiom zarówno „od środka”, jak i poprzez odpowiednią pielęgnację zewnętrzną.

Dlaczego w kosmetykach nie stosuje się żywych bakterii probiotycznych?

Choć koncepcja wykorzystania w kosmetykach żywych bakterii probiotycznych brzmi innowacyjnie, w praktyce jest póki co niemożliwa do bezpiecznej realizacji. Żywe mikroorganizmy są niezwykle wrażliwe na warunki środowiskowe – takie jak temperatura, wilgotność, tlen czy obecność konserwantów. Większość szczepów probiotycznych nie jest w stanie przetrwać typowego procesu produkcji kosmetyków ani ich przechowywania, dlatego utrzymanie ich aktywności biologicznej w formule jest praktycznie niewykonalne.

Drugim kluczowym powodem jest ryzyko mikrobiologiczne. Wprowadzenie do produktu żywych mikroorganizmów wiąże się z możliwością ich niekontrolowanego namnażania, mutacji lub zanieczyszczenia produktu przez inne gatunki bakterii. Takie zjawisko mogłoby zagrażać bezpieczeństwu użytkownika, szczególnie w przypadku skóry wrażliwej, uszkodzonej lub po zabiegach dermatologicznych.

Trzecim ograniczeniem są wymogi prawne. Zgodnie z Rozporządzeniem (WE) nr 1223/2009, każdy produkt kosmetyczny musi być mikrobiologicznie bezpieczny i stabilny przez cały okres stosowania. Żywe kultury bakterii nie spełniają tego warunku — nie można więc wprowadzić ich do obrotu jako składnika kosmetycznego.

Z tych powodów w kosmetologii wykorzystuje się nieaktywne formy bakterii – tzw. lizaty, fermenty lub bakterie tyndalizowane, które nie mają zdolności namnażania się, ale zachowują strukturalne elementy komórkowe i metabolity odpowiedzialne za wspieranie procesów regeneracyjnych skóry. Takie składniki są bezpieczne, stabilne i zgodne z wymogami regulacyjnymi, a ich działanie – potwierdzone badaniami – może naśladować korzystny wpływ żywych szczepów probiotycznych.

Jakie surowce wykorzystuje się najczęściej?

Biotechnologia kosmetyczna dostarczyła wielu nowoczesnych surowców, które pozwalają skutecznie wspierać mikrobiom skóry. Wśród nich szczególną grupę stanowią fermenty, lizaty bakteryjne oraz biofermenty pochodzenia roślinnego. Ich wspólnym celem jest dostarczenie skórze składników aktywnych – takich jak peptydy, aminokwasy, polisacharydy czy kwasy organiczne – które wspomagają jej odporność i równowagę mikrobiologiczną.

Fermenty bakteryjne

Fermenty bakteryjne – otrzymywane w procesie fermentacji prowadzonej z udziałem mikroorganizmów, najczęściej z rodzaju Lactobacillus lub Bifidobacterium. W wyniku tego procesu powstają liczne metabolity, m.in. kwas mlekowy i peptydy, które poprawiają nawilżenie, elastyczność i ogólną kondycję skóry. Fermenty te mają wyższą biodostępność składników aktywnych w porównaniu do ich niefermentowanych odpowiedników, dlatego uznaje się je za lepsze pod względem skuteczności pielęgnacyjnej.

Lizaty bakteryjne

Lizaty bakteryjne – to produkty kontrolowanego rozpadu komórek bakterii. Zawierają kompleks biologicznie czynnych składników: peptydów, fragmentów ścian komórkowych i polisacharydów. Działają łagodząco, przeciwzapalnie i wspierają proces regeneracji. W kosmetologii szczególnie popularne są Bifida Ferment Lysate oraz Lactobacillus Ferment Lysate, których skuteczność potwierdzono w badaniach nad poprawą funkcji bariery naskórkowej i odporności skóry.

Biofermenty

Biofermenty z surowców roślinnych – powstają w wyniku fermentacji ekstraktów roślinnych, np. z soi, ryżu, cebuli, aloesu czy grzybów Tremella fuciformis. Proces fermentacji zwiększa dostępność witamin, aminokwasów i antyoksydantów, a także wzbogaca surowiec o bioaktywne metabolity, które naturalnie wspierają mikrobiom skóry.

Ferment różni się od lizatu tym, że powstaje w wyniku działania mikroorganizmów na surowiec (np. roślinny), natomiast lizat to efekt rozpadu samych bakterii. Oba rodzaje surowców dostarczają cennych metabolitów i wspierają regenerację skóry w sposób naturalny, bez konieczności stosowania żywych mikroorganizmów. Dzięki wykorzystaniu tych składników nowoczesne kosmetyki są w stanie wspierać mikrobiotę skóry w sposób kontrolowany i bezpieczny, łącząc skuteczność biologii z wymaganiami regulacyjnymi i trwałością formuł.

Jak postbiotyki wpływają na skórę?

Postbiotyki wykazują wielokierunkowe działanie pielęgnacyjne, wspierając zarówno mikrobiom skóry, jak i jej fizjologiczną odporność. Ich główną zaletą jest zdolność do wzmacniania bariery naskórkowej oraz przywracania równowagi mikrobiologicznej. Zawarte w nich metabolity – takie jak kwasy organiczne, peptydy czy polisacharydy – pomagają utrzymać prawidłowe pH skóry, ograniczają nadmierny wzrost mikroorganizmów patogennych i wspierają procesy regeneracyjne.

W kosmetologii postbiotyki docenia się również za ich działanie immunomodulujące – potrafią wpływać na aktywność komórek skóry odpowiedzialnych za reakcje zapalne, co przekłada się na łagodzenie podrażnień i mniejszą reaktywność skóry. Kosmetyki z postbiotykami szczególnie dobrze sprawdzają się przy cerach wrażliwych, suchych, dojrzałych i osłabionych zabiegami dermatologicznymi. Działają przeciwzapalnie, antyoksydacyjnie i łagodząco, a także mogą wspierać syntezę ceramidów, poprawiając nawilżenie i elastyczność skóry.

W praktyce oznacza to, że regularne stosowanie kosmetyków z postbiotykami wzmacnia odporność skóry, ogranicza ryzyko podrażnień i przyspiesza jej regenerację. Warto włączyć je do codziennej pielęgnacji, szczególnie wtedy, kiedy skóra jest osłabiona przez stres, czynniki środowiskowe lub agresywne zabiegi pielęgnacyjne.

Postaw na kosmetyki wspierające mikrobiom

Wprowadzając do pielęgnacji składniki wspierające mikrobiom, dajesz swojej skórze dokładnie to, czego najbardziej potrzebuje: równowagę, spokój i codzienną odporność. Takie kosmetyki działają tam, gdzie zaczynają się problemy — w samej barierze ochronnej — dlatego są odpowiednie dla każdego typu skóry, niezależnie od wieku i jej aktualnych potrzeb. To prosta zmiana, która przynosi realny komfort i widoczną poprawę. Gdy mikrobiom funkcjonuje prawidłowo, skóra odzyskuje swoją naturalną równowagę i lepiej reaguje na codzienną pielęgnację.