Czym są wolne rodniki?
Wolne rodniki (lub po prostu: rodniki), to pojęcie często używane w kontekście zagrożenia dla kondycji organizmu, a również stanu z skóry. Zwykle mówi się o nich w odniesieniu do procesów starzenia oraz sposobach jego zapobiegania. Mimo że termin pojawia się często np. na ulotkach kosmetyków czy artykułach poradnikowych dotyczących urody, nie każdy wie co to właściwie są wolne rodniki.
Najprościej mówiąc, są to niestabilne atomy lub cząsteczki, których cechą charakterystyczną jest posiadanie jednego niesparowanego elektronu na ostatniej powłoce. W związku z tym, że w naturze, każdy atom budujący komórki ciała, dąży do osiągnięcia w tym miejscu ich parzystej liczby, oksydanty “szukają” w całym ciele brakującego elektronu, aby się z nim połączyć.
W kontekście starzenia się organizmu najbardziej znaczącymi rodzajami rodników są tzw. reaktywne formy tlenu (RFT), które działając jak utleniacze (inaczej: oksydanty) przyczyniają się do rozpadu m.in. białek, tłuszczów czy DNA. Przekłada sie to bezpośrednio na negatywne dla organizmu skutki, czyli np. przyspieszenie degradacji błon komórkowych czy materiału genetycznego [1].
Bardzo ważne jest jednak, aby zrozumieć, że samo istnienie, rodników jest normalnym zjawiskiem. W odpowiednich ilościach pełnią one ważne funkcje – wspomagają procesy regeneracyjne w organizmie, zwalczają szkodliwe drobnoustroje i przyspieszają gojenie ran. Problem pojawia się dopiero wtedy, gdy jest ich zbyt dużo, a przeciwutleniacze nie nadążają ich neutralizować.
Czym jest stres oksydacyjny?
W wyniku zachwiania równowagi, kiedy – ilość wolnych rodników wzrasta, a system obronny w postaci antyoksydantów, jest niewystarczający żeby je unieszkodliwiać, dochodzi do zjawiska zwanego stresem oksydacyjnym. Taka sytuacja stanowi zagrożenie dla organizmu – może doprowadzić do dysfunkcji komórek, a nawet ich śmierci.
W konsekwencji, dochodzi do zaburzenia procesów regeneracyjnych, zwiększa się ryzyko wielu chorób, a ciało szybciej się starzeje. M.in. z tego powodu, warto wiedzieć jakie czynniki sprzyjają powstawaniu reaktywnych form tlenu i co można zrobić, żeby zapobiec ich nadmiernemu namnażaniu.
Jak powstają wolne rodniki? Skąd się biorą?
Przyczyną powstawania wolnych rodników są zarówno procesy zachodzące w organizmie, jak i czynniki zewnętrzne. W pierwszym przypadku rodniki pojawiają się w wyniku naturalnych reakcji ciała, takich jak oddychanie komórkowe. Jest to mechanizm niezbędny do wytwarzania energii potrzebnej każdej komórce naszego ciała.
Jak powstają wolne rodniki w tym procesie? Otóż tlen dostarczany z powietrza trafia do organizmu, gdzie jest wykorzystywany, a następnie dzięki krwi rozprowadzany do wszystkich tkanek i narządów. W tym czasie, w mitochondriach, jako efekt uboczny, zachodzą reakcje, podczas których niewielka część elektronów „ucieka” ze swojego szlaku i łączy się z tlenem, tworząc jego reaktywne formy, czyli właśnie rodniki . W takiej postaci zaczynają one “podkradać” brakujące elektrony innym cząsteczkom, co może wywierać negatywny wpływ na wiele tkanek [2].
Oprócz ich endogennego źródła , czyli zachodzącego samoistnie wewnątrz organizmu, przyczyną ich powstawania mogą być również czynniki środowiskowe, związane ze stylem życia. Nadmiar wolnych rodników i stres oksydacyjny, który się wtedy pojawia nasilają m.in.:
- używki – alkohol i papierosy – zwiększają ilość toksyn w organizmie, co prowadzi do nasilenia reakcji utleniania i uszkodzeń komórek,
- nadmierna ekspozycja na promieniowanie UV – promienie słoneczne inicjują w skórze reakcje fotochemiczne, w wyniku których powstają rodniki,
- niezdrowa, wysokoprzetworzona dieta – bogata m.in. w cukry proste i tłuszcze trans, zaburza równowagę metaboliczną, zwiększając ilość wolnych rodników,
- zanieczyszczenia powietrza – wywołują reakcje utleniania co może powodować namnażanie się rodników,
- zbyt mała ilość snu – osłabia naturalne mechanizmy regeneracji i obniża zdolność organizmu do neutralizowania wolnych rodników,
- przewlekły stres – podnosi poziom kortyzolu i adrenaliny, co może nasilać procesy utleniania,
- nadmierna aktywność fizyczna lub jej brak – intensywny wysiłek zwiększa zapotrzebowanie komórek na tlen, co sprzyja tworzeniu RFT. Skąd natomiast biorą się wolne rodniki w przypadku braku ruchu? Otóż procesy metaboliczne zachodzą wtedy wolniej i mniej sprawnie, co obniża efektywność systemu antyoksydacyjnego.