Starzenie się skóry pod lupą – jak przebiega i co na nie wpływa?

Co oznacza starzenie się skóry? 

Kiedy skóra się starzeje, komórki, które ją budują przestają pracować tak sprawnie, jak w młodości. Upływ czasu sprawia, że nie spełniają one już tak dobrze swojej roli i stają się coraz bardziej dysfunkcyjne. 

Co to właściwie oznacza? To, że wolniej się namnażają, tracą zdolność do regeneracji, słabiej przyjmują składniki odżywcze z pożywienia i gorzej bronią się przed wpływem szkodliwych czynników zewnętrznych. W efekcie tego wygląd skóry się zmienia. 

A od kiedy komórki zaczynają pracować bardziej leniwie? Kiedy skóra zaczyna się starzeć? Dla wielu może być to zaskakujące, ale ma to miejsce już około 25. roku życia. Proces ten może przyspieszać po okresie menopauzy u kobiet i andropauzy u mężczyzn. 

Rodzaje starzenia się skóry

Starzenie skóry to proces, który należy ująć z różnych perspektyw. Dlatego wyróżnia się jego kilka rodzajów. 

Starzenie wewnątrzpochodne to naturalny, biologiczny proces związany z upływem czasu. Wynika m.in. z uwarunkowań genetycznych, spowolnienia metabolizmu komórkowego, zmniejszenia produkcji kolagenu i elastyny oraz zmian hormonalnych zachodzących wraz z wiekiem. 

Wyróżnia się starzenie wewnątrzpochodne (endogenne): 

• chronologiczne – związane z naturalnym procesem starzenia się organizmu, który postępuje wraz z wiekiem, 
• menopauzalne/andropauzalne – wynikające ze zmian hormonalnych zachodzących wraz z wiekiem. 

Starzenie zewnątrzpochodne (egzogenne) to z kolei skutek działania czynników zewnętrznych. W tym przypadku można wyodrębnić: 

• fotostarzenie – wywołane długotrwałym działaniem promieniowania UV na skórę, 
• starzenie grawitacyjne – wynikające z naturalnego wpływu siły grawitacji na strukturę skóry, 
• starzenie senne – pojawiające się na skutek ucisku twarzy podczas snu i powtarzających się pozycji. 

Ostatni rodzaj starzenia to starzenie mimiczne, które jest skutkiem pracy mięśni twarzy.

Jak wygląda starzejąca się skóra? 

Skóra z wiekiem zaczyna się zmieniać. Pojawiają się drobne zmarszczki, głębokie bruzdy, zagniecenia, zanika owal twarzy, opadają kąciki ust, zarysowują się tzw. chomiki na twarzy czy zmarszczki marionetki (inaczej bruzdy marionetkowe). 

Objawy starzenia się skóry pojawiają się stopniowo i dotyczą zarówno jej wyglądu, jak i funkcjonowania. 

• Jednym z pierwszych sygnałów jest wyraźne przesuszenie – skóra staje się mniej nawilżona i przez to bardziej szorstka.  
• Z czasem naskórek staje się cieńszy i delikatniejszy, przez co jest bardziej podatny na uszkodzenia.  
• Spowalnia też naturalna zdolność skóry do regeneracji, co oznacza, że wolniej się goi, np. po drobnych zadrapaniach czy otarciach. 
• Skóra zaczyna również tracić swoją sprężystość i jędrność, co prowadzi do pojawienia się zmarszczek i utraty owalu twarzy. 
• Zmienia się także koloryt – mogą pojawiać się przebarwienia i plamy pigmentacyjne. 
• Całość dopełnia utrata naturalnego blasku – skóra wygląda na bardziej zmęczoną i pozbawioną energii. 

Dlaczego skóra się starzeje? No to po kolei!

Przyczyna starzenia się skóry nie leży tylko w skórze, a także w strukturach pod nią – w obrębie tkanki tłuszczowej, mięśni czy struktur kostnych. No więc zacznijmy od początku. 

Naskórek ⬇️

Jako najbardziej zewnętrzna warstwa skóry, naskórek ma zazwyczaj grubość kartki papieru (wynosi ona ok. 0,5-1,5 mm) [6]. Z wiekiem staje się on jednak coraz cieńszy, a jego tempo odbudowy, które trwa 26-28 [4,5] dni również spowalnia. Winę za to ponoszą coraz bardziej leniwe keratynocyty - komórki, które budują naskórek i ich osłabiona zdolność do namnażania. W wyniku tego stare komórki zaczynają zalegać w warstwie rogowej.

Zmniejsza się również liczba obecnych w naskórku melanocytów, czyli komórek pigmentacyjnych, które odpowiadają za koloryt skóry. Im ich mniej, tym bardziej nierówna pigmentacja, a tym samym charakterystyczne dla starzenia się skóry – przebarwienia. 

Skóra właściwa ⬇️

Pod naskórkiem znajduje się skóra właściwa – jest od niego nieco grubsza, ale wciąż bardzo cienka. Wraz z wiekiem dochodzi do zaniku struktur, które ją budują – fibroblastów. To podstawowe komórki, nazywane często komórkami-matkami. Są odpowiedzialne za produkcję włókien kolagenowych, elastylowych i kwasu hialuronowego – dzięki czemu skóra jest jędrna i elastyczna. W wyniku procesu starzenia skóra traci swoje właściwości – trudniej się rozciąga, jest mniej napięta , gorzej wraca na swoje miejsce po nacisku. 

Praca gruczołów łojowych obecnych w skórze właściwej również zwalnia. Sebum produkowane przez gruczoły łojowe w odpowiedniej ilości stanowi klucz do prawidłowego funkcjonowania bariery hydrolipidowej, która niczym tarcza ochronna zabezpiecza skórę przed szkodliwym działaniem czynników zewnętrznych takich jak wiatr, zimno, promieniowanie UV, zanieczyszczenia powietrza czy suche, ogrzewane powietrze wewnątrz pomieszczeń. Rozleniwione gruczoły łojowe to mniej sebum, a mniej sebum to przesuszona i osłabiona bariera hydrolipidowa, która gorzej pełni swoją rolę. Dodatkowo na suchej skórze łatwiej powstają zmarszczki. 

Tkanka tłuszczowa ⬇️

Bardzo istotna jest również znajdująca się niżej tkanka tłuszczowa, która zaczyna migrować z wiekiem z centrum twarzy i gromadzi się w jej dolnych częściach, tworząc tzw. „chomiki”. Odwróceniu ulega tzw. trójkąt młodości - do pewnego wieku okolica jarzmowa jest najszersza, a z wiekiem najszersza okazuje się dolna część twarzy.

Tkanka mięśniowa ⬇️ 

Idąc głębiej napotykamy na tkankę mięśniową. W obrębie twarzy mamy aż 43 mięśnie – głównie są to mięśnie mimiczne odpowiedzialne za mówienie, rzucie, połykanie, zaciskanie oczu czy pokazywanie emocji. Z wiekiem mięśnie stają się hipertoniczne (nadmiernie napięte np. marszczący brwi, okrężny oka, szeroki szyji), a inne hipotoniczne (nadmiernie rozluźnione np. jarzmowe, policzkowy, okrężny ust). 

Kości

Ostania rzecz, o której należy wspomnieć to kości, które są podstawą, szkieletem 😉 całego organizmu. Z wiekiem w ich obrębie również zachodzą zmiany – dochodzi do utraty gęstości i objętości. Dotyczy to również kości twarzoczaszki, szczególnie kość szczęki. Wskutek tego skóra i tkanka podskórna tracą podporę, fałd nosowo-wargowy się pogłębia, policzek staje się płaski, zaczynają być widoczne podkrążenia pod oczami. 

Jak zatem widzisz – zmiany dzieją się nie tylko w obrębie skóry, ale pod nią. Dlatego jeśli chcesz opóźniać widoczne na niej skutki starzenia, warto to uwzględnić.

Czynniki wewnętrzne, które również wpływają na proces starzenia się skóry 

Na kondycję i wygląd skóry oddziałuje wiele istotnych czynników pochodzących z wnętrza organizmu, w tym między innymi: 

• geny – każdy człowiek rodzi się z unikalnym zestawem genów. Niestety, natura nie rozdziela tego „kapitału” po równo – niektórzy mają wrodzoną skłonność do szybszego starzenia się skóry, podczas gdy inni, nawet przy minimalnej pielęgnacji, przez lata cieszą się młodym wyglądem. Często przecież słyszy się sformułowanie – „w ogóle nie wyglądasz na swój wiek”. To zdanie zazwyczaj kierowane jest właśnie od takich szczęśliwców. 😉 
• hormony a starzenie się skóry – zazwyczaj, gdy nie wiadomo o co chodzi, to chodzi hormony. Cały organizm pracuje w narzuconym przez nie rytmie. Sam układ hormonalny (endokrynny) działa jednak na własnych zasadach i sam reguluje swoją pracę. A jest ona bardzo złożona, bo kontroluje wszystkie zachodzące organizmie stany fizjologiczne, w tym również te dotyczące funkcjonowania skóry. Tak, hormony mogą wpływać na to, jak skóra się regeneruje, ile sebum produkuje oraz na poziom nawilżenia skóry. Każde zaburzenie w procesie działania hormonów może przyczyniać się do przedwczesnego starzenia się skóry. Osoby z zaburzoną pracą tarczycy mogą mieć na przykład skłonności do jej przesuszenia się, co może prowadzić do szybszego pojawienia się zmarszczek. Nie bez znaczenie jest też stres – nieodłączną częścią życia każdego z nas. Skóra jako największy organ ciała jest szczególnie narażona na jego działanie. Podwyższony poziom kortyzolu (hormonu stresu) negatywnie wpływa na jej kondycję, ponieważ:  
  • zwiększa produkcję enzymów odpowiedzialnych za rozkład kolagenu i elastyny, co przyspiesza proces starzenia się skóry;
  • osłabia barierę ochronną naskórka, zwiększa utratę wody przez skórę (TEWL) i obniża jej poziom nawilżenia, co może prowadzić do przesuszenia i nadwrażliwości; 
  • zwiększa podatność skóry na infekcje i stany zapalne oraz zaburza jej zdolności regeneracyjne;  
  • uszkadza DNA komórek skóry, co może powodować mutacje i zaburzenia funkcji komórkowych i przyczyniać się do rozwoju chorób skórnych.  

Uwalniane w wyniku stresu hormony i neuroprzekaźniki mogą również nasilać istniejące problemy dermatologiczne. Dlatego zarządzanie stresem ma kluczowe znaczenie dla zdrowia i wyglądu skóry. Techniki relaksacyjne (np. medytacja), regularna aktywność fizyczna (np. bieganie, spacery) oraz zdrowa dieta pomagają obniżyć poziom kortyzolu, wspomagają detoksykację organizmu i poprawiają ogólną kondycję skóry. 

• ogólny stan zdrowia, choroby – kondycja organizmu ma bezpośredni wpływ na wygląd skóry. Choroby przewlekłe (np. cukrzyca, insulinooporność) mogą pogarszać jej dotlenienie, osłabiać zdolność do regeneracji i prowadzić do szybszego pojawiania się oznak starzenia.  
• wzrost ilości enzymów z grupy MMP – to enzymy, które usuwają nieprawidłowe włókna kolagenowe i są odpowiedzialne za procesy regeneracji. Ich zwiększona ilość powoduje w skórze stan zapalny, a to prowadzi do przyspieszonego starzenia nazywanego imflammagingiem.

Zewnętrzne przyczyny starzenia się skóry

Pewne procesy zachodzą w organizmie wraz z wiekiem i trudno jest przejąć nad nimi kontrolę. Na starzenie się skóry mogą jednak wpływać również czynniki zewnętrzne, które wzmacniają czynniki wewnętrzne. 

• Nadmierna ekspozycja na słońce – za fotostarzenie, czyli przyspieszone oznaki starzenia się skóry spowodowane działaniem światła słonecznego szczególnie odpowiada UVA (A – aging – starzenie). Wnika ono głęboko w skórę, uszkadzając jej strukturę – w tym włókna kolagenowe i elastynowe, które odpowiadają za jej jędrność i sprężystość. 
• Zanieczyszczenia powietrza – mają realny wpływ na kondycję skóry, ponieważ nasilają tzw. stres oksydacyjny, czyli stan, w którym organizm nie nadąża z neutralizowaniem wolnych rodników. A te, niestety, przyspieszają procesy starzenia. 
• Niewłaściwa dieta – długotrwałe odżywianie się tłustymi, przetworzonymi produktami, ubogimi w witaminy i przeciwutleniacze, może negatywnie wpływać na kondycję skóry. Brak niezbędnych składników odżywczych sprawia, że skóra traci blask, staje się sucha, mniej jędrna i bardziej podatna na przedwczesne starzenie. Duże znaczenie ma również odpowiednia podaż białka w diecie – to jeden z kluczowych filarów wpływających na zdrowy wygląd skóry. 
• Palenie tytoniu – dym papierosowy zawiera tysiące szkodliwych substancji, które nie tylko obciążają układ oddechowy i krążeniowy, ale też mają destrukcyjny wpływ na skórę. U palaczy częściej pojawiają się głębokie zmarszczki, ponieważ toksyny z dymu niszczą włókna kolagenu i elastyny – białka odpowiedzialne za jędrność i elastyczność skóry. 
• Stres – nadmiar hormonu stresu, czyli kortyzolu może hamować syntezę kolagenu w skórze, zmniejszać jej poziom nawilżenia i osłabiać funkcje ochronne bariery hydrolipidowej. 
• Niedobór snu i brak ruchu – skóra najlepiej regeneruje się podczas snu, m.in. dzięki melatoninie, która działa jak silny przeciwutleniacz. Z kolei regularna aktywność fizyczna poprawia krążenie, co sprzyja lepszemu dotlenieniu i komórek skóry. 
• Nieodpowiednia pielęgnacja skóry – brak składników antyoksydacyjnych nieprawidłowe oczyszczanie, brak właściwego nawilżenia mogą osłabiać barierę ochronną skóry, co prowadzi do jej większej wrażliwości i szybszego pojawiania się oznak starzenia. 

Chociaż nie masz wpływu na wszystkie czynniki przyspieszające starzenie się skóry, to dzięki niwelowaniu wyżej wymienionych czynników możesz skutecznie spowolnić ten proces.

Jak opóźnić starzenie się skóry?

Nie możesz zatrzymać czasu, ale są sposoby, by nieco spowolnić skutki jego upływu. Dziś miejsce anti-agingu i kultu młodości zastępują takie hasła, jak: slow aging, smart aging czy longevity – stawiające na świadome i całościowe dbanie o skórę i organizm. 

Kluczem jest pielęgnacja dopasowana do potrzeb skóry – nieprzypadkowa i dobrze przemyślana. Stosowanie antyoksydantów pomaga neutralizować wolne rodniki, filtry UV chronią przed fotostarzeniem, a składniki aktywne, takie jak np. retinoidy, peptydy czy kwas hialuronowy, wspierają jej kondycję i zdrowy wygląd. To jednak nie wszystko. Równie ważne jest regularne oczyszczanie i złuszczanie skóry, które usuwa zanieczyszczenia i martwy naskórek, oraz codzienne nawilżanie, które wzmacnia jej barierę ochronną. 

Ale pielęgnacja to tylko połowa sukcesu – drugą są codzienne wybory: zbilansowana dieta bogata w składniki odżywcze, aktywność fizyczna, odpowiednia ilość snu i umiejętność radzenia sobie ze stresem. 

To właśnie ten duet – pielęgnacja i styl życia – działa najskuteczniej, gdy zależy Ci na tym, by zachować zdrowy i promienny wygląd skóry na dłużej. 

Chcesz dowiedzieć się, jak połączyć to wszystko w praktyce? Zajrzyj do naszego artykułu: Anti-aging na nowo, czyli jak świadomie dbać o skórę w rytmie slow i smart

Bibliografia

1. Leslie S Baumann, Skin aging and its treatment, The Journal of Pathology, https://www.researchgate.net/publication/6599888_Skin_aging_and_its_treatment, 2007. 
2. Fenske NA, Lober CW. Structural and functional changes of normal aging skin. J Am Acad Dermatol 1986;15(4, pt 1). 
3. K. Olek-Hrab, A. Hawrylak, M. Czarnecka-Operacz, Postępy Dermatologii i Alergologii XXV; 2008/5, https://www.termedia.pl/Journal/-7/pdf-11356-1 [data dostępu: 26.05.25]. 
4. Jabłońska S., Makowski S.: Choroby skóry i choroby przenoszone drogą płciową. Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa 2006.  
5. Martini M.-C.: Kosmetologia i farmakologia skóry. Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa 2007.  
6. Profilaktyka Dermatoz Zawodowych, Poradnik dla pracowników BHP, PIP, PIS, pracodawców i pracujących pod redakcją Beaty Kręcisz, https://ppm.imp.lodz.pl/docstore/download/@IMPadda62b4b89c43b88fbd7c8a31de9f02/C 
7. E. Cegiełko, M. Ruprich Izabela Cieśla-Panek, Egzogenne I Endogenne Przyczyny Procesu Starzenia, Zeszyty Naukowe Akademii Górnośląskiej Nr 8/2023, https://www.gwsh.pl/content/biblioteka/org/zeszyty/ag/zn8/ZN8AG_Cegielko.pdf data dostępu: 26.05.25]. 
8. Marchewka A., Dąbrowski Z., Żołądź J., 2013: Fizjologia starzenia się. Profilaktyka i rehabilitacja. Wydawnictwo PWN, Warszawa. 
9. Mohiuddin A., 2019: Skin aging and modern age anti – aging strategies. Global Journal of Medical Research, vol. 19(2): 14-60. 
10. Urbańska M., Nowak G., Florek E., 2012: Wpływ palenia tytoniu na starzenie się skóry. Przegląd Lekarski, 69(10): 1111-4. 
11. Dlaczego nasza skóra się starzeje? Dermatolog zdradza sekrety starzenia. https://www.youtube.com/watch?app=desktop&v=P8-pO2NYTEs [data dostępu: 21.05.25]. 
12. Pondeljak N. & Lugović-Mihić L. (2020). Stress-induced Interaction of Skin Immune Cells, Hormones and Neurotransmitters. Clinical Therapeutics, 42(5).